DZIKIR RUH DALAM PERSPEKTIF SYEKH AKBAR MUHAMMAD DAHLAN
(Studi Pemikiran Mursyid ke-2 Tarekat Idrisiyyah di Indonesia)
Abstract
Dhikr is a spiritual practice in Islam believed to bring inner peace. However, not everyone who performs dhikr experiences spiritual calm, indicating a problem in its depth or quality. While dhikr has been widely studied, research on dhikr al-rūḥ (dhikr of the soul) as taught by Shaykh Akbar Muhammad Dahlan, the second murshid of the Idrisiyyah Order in Indonesia, remains unexplored. This study aims to examine his concept of dhikr al-rūḥ within the context of the ṭarīqah. Using a qualitative descriptive method with a phenomenological approach, data were collected through interviews with Idrisiyyah practitioners and a literature review. The findings show that dhikr al-rūḥ is a high-level, divinely gifted (mawahib) practice involving spiritual consciousness, rābiṭah with the murshid, and a sanad linking the seeker’s soul to the Prophet Muhammad (peace be upon him). It is not merely verbal repetition, but a gradual process of soul awareness that leads to inner tranquility and spiritual transformation through union with Divine Reality.
References
Abdul Haizh bin Malik Abdul Haq Al-Makki. Tasawuf dalam Pandangan Ulama Shufi. Diedit oleh Muslich Taman. Jakarta Timur: Pustaka Al-Kautsar, 2011.
Afendi, Arief Hidayat, Dedi Djubaedi, Didin Nurulrosidin, dan Sumanta Sumanta. “Metode Zikir Dan Awrad Untuk Meningkatkan Motivasi Belajar Siswa Post Pandemic Covid 19 Di Pondok Pesantren Al-Idrisiyyah Tasikmalaya.” Jurnal PGSD 7, no. 2 (2021): 42–53. https://doi.org/10.32534/jps.v7i2.2456.
Al-Hakim, Lukman. Biografi Tokoh-Tokoh Idrisiyyah. Tasikmalaya: Mawahib, 2019.
_______. Kamus Istilah Shufi Idrisiyyah. Tasikmalaya: Mawahib, 2021.
Al-Hakim, Luqman. Tasawuf 2020 (Ringkasan Kajian Syekh Muhammad Fathurahman, M.Ag. Diedit oleh Dewan Ulum Shufiyyah Majelis Ketarekatan Idrisiyyah. 1 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2021.
Arroisi, Al Faruqi, Basith. “Sufi Healing as a Model of Heart Disease Therapy in the Thought of Ibn Qayyim Al-Jauziyah” 24, no. 7 (2024): 28–42.
Asmita, Wenda, dan Irman Irman. “Aplikasi Teknik zikir dalam Konseling Terhadap Kesehatan Mental.” Al-Ittizaan: Jurnal Bimbingan Konseling Islam 5, no. 2 (2022): 80–85. https://doi.org/10.24014/ittizaan.v5i2.18221.
Azis, Muhamad Abdul, Yulianti Yulianti, dan Muhtar Gojali. “Nilai Sufistik Tarekat Idrisiyyah dalam Mengembangkan Karakter Santri.” Jurnal Riset Agama 1, no. 3 (2021): 276–91. https://doi.org/10.15575/jra.v1i3.15593.
Basri, Husen Hasan, dan Saifudin Asrori. “Digital Learning Resource at Ma’had Aly Idrisiyyah Tasikmalaya: Availability, Attitude and Utilization” 38, no. 2 (2021): 117–32.
Bisri, Mohammad. “Pengaruh Dzikir Terhadap Ketenangan dan Kebahagiaan Jiwa,” 2016, 1–23.
Dewi, Snik. Cahaya Menuju Futuh. 1 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2022.
_______. Ketika Karamah Berbicara. Diedit oleh Dewan Ulum Shufiyyah Majelis Ketarekatan Idrisiyyah. 1 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2024.
Fahrurrozi, Muhammad, dan Siswoyo Aris Munandar. “Zuhud in Modern Sufism: Bridging Spirituality and Economic Life” 284 (2024): 268–84.
Faisal Muhammad Nur. “Perspektif Zikir Di Kalangan Sufi.” Substantia 19, no. 2 (2017): 189–98.
Fathurahman, Muhammad. Berlian Langit (500 Pesan Spiritual). Diedit oleh Dewan Ulum Shufiyyah Majelis Ketarekatan Idrisiyyah. Tasikmalaya: Mawahib, 2019.
_______. Dalail. Diedit oleh Dewan ’Ulum Shufiyyah Majelis Ketarekatan Idrisiyyah. 2 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2019.
_______. Hadiqah Riyahin. Diedit oleh Dewan Ulum Shufiyyah Majelis Ketarekatan Idrisiyyah. 8 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2021.
_______. Ibarat (Analogi Sufistik yang mencerahkan dan mencerdaskan). Diedit oleh Luqman Al Hakim (Dewan Ulum Shufiyyah). 1 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2021.
_______. Jalan Menuju Tuhan. Diedit oleh dkk Eman Mulyatman. Tasikmalaya: PT Grasindo bekerja sama dengan Tarekat Idrisiyyah, 2016.
_______. Tasawuf Berkarakter Simpatik 1. 1 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2020.
_______. Tasawuf Berkarakter Simpatik 2. Tasikmalaya: Mawahib, 2020.
_______. Tasawuf Berkarakter Simpatik 3. 3 ed. Tasikmalaya: Mawahib, 2021.
Fauzi, Rizal. “Ajaran Tasawuf dan Thariqah-Thariqah Shufiyah.” In Ajaran Tasawuf dan Thariqah-Thariqah Shufiyah, diedit oleh Erik Santoso, Pertama. Tasikmalaya: Perkumpulan Rumah Cemerlang Indonesia ANGGOTA IKAPI JAWA BARAT, 2024.
_______. “Penjelasan Sirr Al-Asrar (Rahasia dari Segala Rahasia) Karya Agung Sulthan `Auliya Muhyiddin Syekh `Abdul Qadir Al-Jilani R.A,” Erik Santo. Tasikmalaya: Perkumpulan Rumah Cemerlang Indonesia ANGGOTA IKAPI JAWA BARAT, 2025.
Fikri Ys, Irsyad Al. “ANALISIS KOMPARASI TAFSIR AL-MUYASSAR DAN TAFSIR AL JÎLÂNÎ TERHADAP KONSEP RÛH DALAM AL-QUR’AN” 4, no. September (2021): 273–86.
Haryanto, Rudy. “Dzikir: Psikoterapi Dalam Perspektif Islam.” AL-IHKAM: Jurnal Hukum & Pranata Sosial 9, no. 2 (2015): 338–65. https://doi.org/10.19105/al-lhkam.v9i2.475.
Hasan, Cece Jalaludin. “Bimbingan Dzikir dalam Meningkatkan Kecerdasan” 7, no. April (2019): 121–40.
Hulu, Adriana. “Analisis Kesalahan Penggunaan Ejaan Pada Karangan.” Journal of Chemical Information and Modeling 53, no. 9 (2020): 1689–99.
Izzah, Dewi Nurul, dan Jasminto. “The Education of Sufism from the Perspective of Hadratus Syaikh K.H. Muhammad Hasyim Asy’ari and Its Relation to Islamic Psychology Dewi Nurul Izzah 1 , Jasminto 2” 5, no. 2 (2024): 87–98.
Junaidi, Mahbub. “Pemikiran Kalam Syehk Abdul Qodir Al-Jailani.” Dar el Ilmi: Jurnal studi Keagamaan, Pendidikan, dan Humaniora 5, no. 2 (2018): 164.
Kurniati, Zalika. Dzikir Sebagai Terapi Penyembuhan Gangguan Jiwa Dalam Perspektif Imam Al-Ghazali, 2018.
Mardhiah. “Zikir Dalam Persektif Ibnu ’Athaillah Al-Sakandarai,” 2020, 3.
Maturidi, Maturidi. “Zikir Sebagai Terapi Penyakit Hati Dalam Perspektif Bimbingan Dan Konseling Islam.” At-Taujih : Bimbingan dan Konseling Islam 3, no. 1 (2020): 74. https://doi.org/10.22373/taujih.v3i1.6954.
Munandar, Siswoyo Aris. “Tasawuf Sebagai Kemajuan Peradaban: Studi Perkembangan Sosial dan Ekonomi Tarekat Idrisiyyah di Tasikmalaya” 22, no. 1 (2023): 208–33.
Muniruddin. “Bentuk zikir dan fungsinya dalam kehidupan seorang muslim” V, no. 5 (2018): 1–17.
Nurlela, Andi, Risyam Amaludin Syehab, dan Naan. “Tarekat Al-Idrisiyyah Dalam Membangun Akhlak Mulia Generasi Muda.” Al-Fikra: Jurnal Ilmiah Keislaman 21, no. 2 (2022): 181–90.
Pahlevi, Rijal. “Konsep Zuhud Dalam Perilaku Bisnis Di Pondok Pesantren Tarekat Idrisiyyah Tasikmalaya.” Jurnal Studi Agama dan Masyarakat 18, no. 2 (2022): 83–93. https://doi.org/10.23971/jsam.v18i2.3474.
Rais, Yumna, Farida Shabrin Fuadya, dan Fakhziar Anwar. “Manajemen Pendanaan dan Pendidikan di Pesantren Tarekat Al-Idrisiyyah Tasikmalaya,” n.d., 1–6.
Rivaldi, Mochammad Arief. “Konsep Rūḥ dalam perspektif Syekh Abdul Qodir Al-Jailani dan Robert Frager : Studi komparatif pemikiran Syekh Abdul Qodir Al-Jailani dan Robert Frager.” UIN Sunan Gunung Djati Bandung, 2023.
“Wawancara Alm. Ajengan Nasruddin melalui anaknya (Ustadz Rizal Fauzi) Kota Tasikmalaya, 20 Maret 2025,” n.d.
“Wawancara Bapak Daud Burhanuddin (Murid yang se-zaman dengan Syekh Akbar Muhammad Dahlan) Kota Tasikmalaya, 14 Mei 2025,” n.d.
“Wawancara Ustadz Ahmad Faqih Pengurus Majelis Ketarekatan Kota Tasikmalaya,15 Mei 2025,” n.d.
Widianengsih, Resti. “Hadits tentang Dzikir Perspektif Tasawuf.” Jurnal Penelitian Ilmu Ushuluddin 2, no. 1 (2022): 166–79. https://doi.org/10.15575/jpiu.13583.